عیار طلای این سکه‌ها -اعم از طرح قدیم و جدید- ۹۰۰ در ۱۰۰۰ است. معمولاً در هر سال ضرابخانهٔ بانک مرکزی ایران، سکه‌ها را ضرب کرده و از طریق بانکهای عامل یا صرافی های مجاز به بازار عرضه می‌کند. این سکه‌ها به صورت خرد یا عمده و به قیمت روز خرید و فروش می‌شوند. سکهٔ بهار آزادی به عنوان هدیه، مهریه ازدواج، عیدی کارمندان دولت و نیز برای سرمایه گذاری و پس‌انداز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از سال ۱۳۵۸ تا ۱۳۷۰ (طرح قدیم)

یک روی این سکه بنام علی بن ابیطالب بود (به سه بار تکرار «علی» به خط معقلی تزیینی در داخل یک شش ضلعی، و قید عبارت «بانک ملی ایران» در زیر آن) و بر روی دیگر آن تصویر بارگاه امام رضا(ع) به همراه عبارت «نخستین بهار آزادی» و تاریخ 1358 منقوش بود. از آن پس تا سال1370، انواع سکه‌های بهار آزادی با همین طرح تولید می‌شد.

از سال ۱۳۷۰ تاکنون (طرح جدید)

ضرب و توزیع سکه بهار آزادی با طرح جدید، معروف به امامی، از سال ۱۳۷۰ آغاز شده و تا به امروز نیز ادامه دارد. با توجه به ماده ۵ قانون نحوه حفظ آثار و بانک مرکزی ایران موظف شد که تصویر پایه گذار نظام جمهوری اسلامی ایران را بر یک طرف سکه‌های بهار آزادی به گونه‌ای مناسب نقش کند. از اینرو، بنابر پیشنهاد بانک مرکزی و موافقت وزارت اموراقتصادی و دارایی و به استناد بند ۲ قانون اصلاح قانون ضرب مسکوک طلا، هیئت وزیران در جلسه مورخ ۱۳۷۰/۳/۱۹ (راجع به تغییر طرح سکه یک بهار آزادی) چنین تصویب کرد:

بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مجاز است به مناسبت دومین سال درگذشت امام خمینی(ره) سکه یادبود یک بهار آزادی را با مشخصات ذیل و طبق نمونه‌ای که در نهاد ریاست جمهوری نگهداری می‌شود ضرب نماید: عیار طلا: ۹۰۰ در هزار؛

1. وزن سکه: ۸٫۱۳۵۹۸ گرم؛
2. قطر سکه: ۲۲ میلیمتر؛
3. یک روی سکه مزین به تصویر حضرت امام (قدس سره) و قید سال ضرب (۱۳۷۰) در ذیل تصویر؛
4. یک روی سکه تصویر آرامگاه امام رضا (ع) پیشوای هشتم شیعیان و درج عبارت «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران» در بالای تصویر و عبارت «بهار آزادی»
   

مصوبه مذکور جهت اجرا به بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ابلاغ شد. بدین ترتیب، در دومین سال درگذشت امام خمینی(ره)، طرح سکه تمام بهار آزادی تغییر کرد و از آن پس (سال ۱۳۷۰ به بعد) سکه‌ها بر اساس آن مصوبه ضرب می‌شوند. گفتنی است طرح سکه‌های با قطع‌های ربع و نیم، همانند سابق است.

معمولاً در هر سال، انواع مسکوک بهار آزادی بر اساس مجوزی که بانک مرکزی دارد، در ضرابخانه این بانک تولید می‌شود. طبق آمار اعلام‌شده در سال 1386، تاکنون ۴۰ میلیون قطعه سکه بهار آزادی در طول دهه‌های اخیر در کشور ضرب شده‌است.

صدور مسکوک طلا از کشور به هر نحوی ممنوع است، مگر توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران

مشخصات سکه بهار آزادی

مسکوک طلای بهار آزادی از لحاظ مشخصات، منطبق است بر قانون مسکوک طلا و نیز قانون اصلاح قانون ضرب مسکوک طلا. شکل این مسکوک بر اساس ماده دوم قانون ۱۳۳۷، مدور است، و میزان عیار آن بر طبق ماده چهارم همان قانون عبارت است از ۹۰۰ در هزار طلای خالص، و ۱۰۰ در هزار مس، یا آلیاژی از نقره و مس

کاربردهای سکه بهار آزادی

• هدیه — از سکه طلا به عنوان هدیه در جشن‌ها و مهمانی‌ها، اعیاد ملی و مذهبی، مراسم ازدواج، تجلیل، تودیع، اعطای جوایز ورزشی، مسابقات و المپیادهای علمی، و سایر مناسبت‌ها استفاده می‌شود. جشنواره‌ها مهمترین رویدادهایی هستند که معمولاً در آنها سکه اهدا می‌شود. به خاطر جایگاه ویژه طلا در جامعه ایرانی، هدیه‌دادن سکه، نسبت به پول یا اشیای دیگر، از مقبولیت بیشتری برخوردار است.
• عیدی کارمندان دولت — طبق مصوبه هیئت وزیران در سال ۱۳۸۷، کلیه دستگاه‌های دولتی می‌توانند بجای پرداخت پول نقد به کارکنان خود، به آنها سکه طلای تمام بهار آزادی عیدی دهند. این سکه‌ها با نرخ روز اعلام‌شده از سوی بانک مرکزی، به وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی که تمایل دارند عیدی کارکنان خود را به صورت سکه اعطا کنند، به فروش می‌رسد. پرداخت عیدی به جای پول نقد یکی از راهکارهای کنترل نقدینگی در پایان سال اعلام شده‌است. به گفته محمود بهمنی، رئیس کل وقت بانک مرکزی، با این رویکرد سه هدف محقق می‌شود: اول اینکه عیدی کارکنان پرداخت می‌شود، دوم با افزایش عرضه سکه توسط کارکنان، قیمت این کالا در آستانه عید کنترل می‌شود، و سوم، عده‌ای سکه‌های خود را نگهداشته و نقدینگی کمتری وارد جامعه می‌شود.
• مهریه ازدواج — در بسیاری از اوقات، مهریه دختران ایرانی بر مبنای سکه‌های طلا تعیین می‌شود؛ از سال تولد دختر گرفته تا شمار ائمه یا سوره های قرآن کریم به عنوان تعداد سکه‌های مهریه دختران بریده می‌شود. پژوهش‌های انجام‌شده نشان می‌دهند که میانگین مهریه زنان ایرانی، بین ۲۶۰ تا ۳۵۰ سکه طلا است. البته مهریه‌هایی با مبنای ۱۲۴۰۰۰ سکه طلا هم دیده شده‌است.
• پس‌انداز — سکه طلا به عنوان کالایی سرمایه‌ای برای حفظ ارزش پول مورد استفاده قرار می‌گیرد. بخشی مهمی از سرمایه و پس‌انداز مردم ایران در قالب سکه طلا است. با توجه به نقش با اهمیت سکه به عنوان کالایی سرمایه‌ای، بانک‌ها نیز بخشی از سرمایه‌ها و نقدینگی خود را به سکه - به عنوان پشتوانهٔ پولی و سرمایهٔ مطمئن - تبدیل می‌کنند. با افتتاح طرح پس‌انداز سکه طلا در بانک رفاه، مردم سکه‌های خود را که به شکل سرمایه راکد در دست آنان است، به صورت قرض الحسنه در اختیار بانک قرار می‌دهند، و در مقابل کسانی که نیاز به سکه دارند می‌توانند از بانک تقاضای سکه کنند و بانک از محل سکه‌های به امانت گذاشته شده، به متقاضیان سکه می‌دهد؛ بدین ترتیب این سرمایه راکد به گردش در می‌آید. دولت امیدوار است حساب قرض‌الحسنه طلا از یک طرف بتواند مشکل کسانی را برای خرید هدیه با مشکل نقدینگی مواجه هستند، حل کند و از طرف دیگر نگرانی‌های ناشی از حفظ و نگهداری سکه طلا را کاهش دهد.
• سرمایه‌گذاری — سکه طلا به دلیل ارزش ذاتی آن، کالایی کم ریسک محسوب می‌شود. به علاوه، در مقایسه با سایر دارایی‌ها (نظیر املاک و مستغلات)، از خاصیت نقدشوندگی بسیار بالاتری برخوردار است، و می‌توان آنرا در هر زمان و موقعیتی به فروش رساند. در بازار سکه ایران، معامله‌گرانی هستند که با پیگیری نوسانات قیمت طلای جهانی و سکه طلا، به صورت عمده در بازار، به دادوستد سکه می‌پردازند. معمولاً متوسط بازدهی از خرید و فروش عمده سکه طلا، بین ۳۰ تا ۵۰ درصد در سال است. طبق آمار بانک مرکزی، متوسط قیمت سکه بهار آزادی در ۱۰ سال منتهی به پایان سال ۱۳۸۷، در بازار آزاد شهر تهران، با ۲۶۳ درصد رشد، تقریباً 2/6 برابر شده‌است.

• اختلاف قیمت سکه‌های طرح قدیم با طرح جدید

  به غیر از شکل ظاهری، اختلاف مهم دیگری بین سکه‌های طرح قدیم و جدید وجود دارد که در زمان ضرب آنهاست، چرا که بانک مرکزی دیگر به ضرب سکه طرح قدیم اقدام نمی‌کند؛ این مسئله، موجب ویژگی خاص سکه‌های طرح قدیم، و افزایش قیمت آنها نسبت به سکه‌های طرح جدید می‌شود، وگرنه در میزان طلای به کار رفته در سکه‌های طرح جدید و قدیم کوچکترین تفاوتی وجود ندارد.

  اختلاف قیمت بین سکه‌های طرح جدید

  سکه‌های طرح جدید، علی‌رغم داشتن شکل ظاهری یکسان، از نظر سال ضرب با هم تفاوت دارند. از آنجا که متقاضیان سکه‌های جدیدالضرب بیشتر هستند، این افزایش تقاضا، قیمت سکه‌های جدید (دارای سال ضرب بالا) را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، فروشندگان سکه تفاوتی برای قیمت این سکه‌ها قائل شده، و سکه‌های با تاریخ ضرب قدیمی‌تر، ارزان‌تر از سکه‌های جدید معامله می‌شوند. البته بعضی از فروشندگان سکه، بدون توجه به سال ضرب سکه‌ها، آنها را به قیمت یکسان به فروش می‌رسانند، اما در زمان خرید، سال ضرب را بهانه‌ای برای کاهش بهای خرید سکه قرار می‌دهند. برای مثال، هنگامی که فردی برای فروش سکه خود به مغازه مراجعه می‌کند، اگر قیمت روزانه سکه ۱۹۰ هزار تومان باشد، اما تاریخ ضرب آن پنج سال پایین‌تر باشد، آن سکه ۱۰ هزار تومان ارزانتر از او خریداری می‌شود.

  این در حالی است که میزان طلای به کار رفته در این سکه‌ها، هیچ تفاوتی با هم ندارند. از نظر بانک مرکزی، اختلاف قیمت میان سکه‌ها به علت تفاوت در سال ضرب آنها، موجه نیست و تنها عاملی که می‌تواند در نوسان قیمت سکه مؤثر باشد، نوسانات بهای طلا در بازارهای جهانی است. بانک مرکزی برای حل این مشکل، از سال ۱۳۸۶ تاکنون (۱۳۹۲) بر روی همه سکه‌ها تاریخ ۱۳۸۶ را درج می‌کند. از همین رو بازار سکه‌های ضرب قبل از ۱۳۸۶ از رونق افتاده و این سکه‌ها معمولاً فقط به قیمت طلایشان ارزش دارند.

  مسئله سکه‌های تقلبی

  وظیفه ضرب مسکوک طلا بنا بر تصویب شورای پول و اعتبار منحصراً بر عهده بانک مرکزی ایران است. با این حال عده‌ای به عرضه سکه‌های تقلبی یا در اصطلاح «غیر بانکی» اقدام کرده‌اند. به عنوان نمونه، برخی در این بازار اعلام می‌کنند که سکه ربع بهار آزادی، بانکی ۳۶ هزار تومان، و غیربانکی ۱۲ هزار تومان، موجود است، که عیار طلای سکه ۱۲ هزار تومانی یا بسیار پایین بوده و یا عیار آن دچار اشکال است. حتی اگر شخصی سکه را با مشخصات اصلی آن ضرب کند، مرتکب خلاف شده و از نظر اداره حقوقی بانک مرکزی قابل پیگیری است.

  مسئله ضرب و توزیع سکه‌های تقلبی، مسئله جدیدی نبوده و سالهاست که سودجویان در این زمینه فعال بوده و از این راه سودهای کلان نیز به دست آورده‌اند. ضرب سکه‌های طلای تقلبی کار چندان سختی نیست. چرا که هر کس با اندک تخصص و شناختی از بازار طلا و آلیاژ فلزات مختلف، با سفارش ساخت دستگاهی برای قالب‌گیری انواع سکه می‌تواند هرگونه فلزی را در ابعاد و اندازه سکه‌های طلای مرسوم در بازار، ضرب کرده و با آبکاری و روکش طلا روانه بازار کند. پلمب و وکیوم این سکه‌ها با مشخصات طلا فروشی‌های معتبر و صاحب نام، تقلب دیگری است که فروش سکه‌های تقلبی را برای این افراد ساده‌تر می‌کند.

• مهم‎ترین مراکز عرضه سکه در ایران

• • بانک کارگشایی — بانک کارگشایی در طول هفته، برای تنظیم و کنترل قیمت سکه طلا در بازار، اقدام به حراج سکه می‌کند. بانک کارگشایی، سکه‌ها را مستقیماً از خزانه بانک مرکزی دریافت می‌کند. این سکه‌ها در حضور نمایندگان بانک مرکزی، به بسته‌های ۱۰۰، ۲۰۰، و ۵۰۰ تایی تبدیل شده و به فروش می‌رسند. جلسات حراج به این صورت است که حراج‌کننده با اعلام نرخ پایه بانک مرکزی، مردم را برای خرید یکصد سکه تمام بهار آزادی، به رقابت تشویق می‌کند؛ در نهایت کسی برنده این مزایده‌است که بیشترین مبلغ را پیشنهاد دهد. در ادامه، این مزایده به ترتیب برای سکه‌های «نیم»، «ربع»، و «دو و نیم» بهار آزادی اجرا شده، و به طور متناوب تا پایان حراج ادامه می‌یابد. افزایش تعداد روزهای حراج برای عرضه سکه، و یا حذف حق ضرب سکه (تقریباً هفت‌هزار تومان در سال ۱۳۸۶)، مهمترین ابزارهای کنترلی این بانک برای تعدیل قیمت سکه هستند. جلسات حراج، در وضعیت عادی در روزهای شنبه، دوشنبه، و چهارشنبه هر هفته بر‌گزار می‌شوند، اما در هنگام افزایش تقاضا (مثل روزهایی پایانی سال، و فرارسیدن عید نوروز)، به صورت هر روزه هستند. شرکت در جلسات حراج، و خرید سکه برای عموم آزاد است.
  • چهارراه استانبول وسبزمیدان- این دو از مراکز عرضه خرد سکه در تهران به شمار می‌روند. برای کسب اطمینان از اعتبار و اصالت سکه، باید آنرا از صرافی ها یا واحدهایی خریداری کرد که دارای مجوز اتحادیه طلا و جواهر یا مجوز بانک مرکزی باشند. به علاوه، سکه‌ها حتماً باید به صورت پلمپ‌شده (پرس‌شده در کارت، به صورت وکیوم) خریداری شوند، و روی پلمپ، علاوه بر نام و نشانی فروشنده، باید عباراتی همچون «تضمین بانکی» یا «مجوز اتحادیه» و امثالهم وجود داشته باشد. شایان ذکر است که سکه‌های تقلبی طلا که بانک مرکزی آنها را ضرب نکرده‌است، از روی ناهمواری‌های پشت و روی سکه، وعیار کم طلای آن، قابل تشخیص هستند.